 |
Auteur: Ed Hupkens Met dank aan de Kring Vrienden van 's-Hertogenbosch |
De voormalige synagoge aan de Prins Bernhardstraat. Anno 1938. Foto: Erfgoed ’s-Hertogenbosch nr. 0002330
Prins Bernhardstraat 8 herbergt sinds 1993 een rijksmonument: de voormalige synagoge. De eerste vermeldingen over Joodse inwoners in ’s-Hertogenbosch dateren uit de vroegste periode van de stad. Met ruim acht eeuwen geschiedenis is de Bossche joodse gemeenschap een van de oudste van de Noordelijke Nederlanden. In het verleden bevonden er zich diverse huissynagogen binnen Den Bosch. In 1823 werd in opdracht van Bernardus Hartogensis een groot Joods gebedshuis gebouwd, op het in zijn eigendom zijnde perceel De Oude Munt aan De Mortel. Hij gaf deze sjoel in bruikleen aan de Bossche kille (= joodse gemeente).
In 1886 volgde een ingrijpende restauratie, naar ontwerp van de architect Isaac Gosschalk, hetgeen vrijwel op herbouw neerkwam. Deze verbouwing bepaalt de vorm zoals die tot nu toe bewaard is gebleven: aan de oostzijde een driezijdig gesloten, eenbeukige zaalruimte met vrouwenbalkon, met boven de noord- en zuidzijde dakschilden en vlakgedekt midden met houten lichtkap onder een zadeldak. Blinde, gepleisterde zijgevels met in elk een stel rechtgesloten, openslaande deuren. De oostgevel met in elk van de drie, door twee hoeklisenen gescheiden gevelvlakken, een blinde rondboogvensternis. Boven de middelste, waarin een jaartalsteen uit 1886, een ronde blindnis. Het interieur is grijs en wit geschilderd en heeft gepleisterde wanden. Na de Tweede Wereldoorlog werd meubilair uit de voormalige synagoge uit Zaltbommel overgebracht. Bij de restauratie in 1996 werd de huisraad grotendeels opnieuw ter beschikking gesteld voor de herbouw van sjoels elders. De bruinrood geschilderde Heilige Arke is bewaard gebleven, evenals de marmeren Tien Gebodentafelen boven de boog van de Heilige Arke. Daarnaast bevindt zich een marmeren gedenkplaat ter herinnering aan het bezoek van koningin Wilhelmina en koningin-moeder Emma in 1918. Ook de 18e-eeuwse, manshoge, koperen chanoekaluchter is behouden gebleven.
In 1937 werd pal voor de vrijstaande synagoge een rij huizen geplaatst. De Binnendieze (Kleine Vughterstroom) stroomde toen nog – in het zicht - voor het gebouw van de sjoel. De nieuwe huizenrij overkluisde de stadsrivier, waardoor een eind kwam aan een fraai stadsgezicht. Bij de restauratie van 1994/95 werd de voorbouw gesloopt. Hierdoor kwam de Binnendieze weer in zicht en ontstond een verrassende kijk op de achterkant van de voormalige synagoge. De gemetselde toog waarop de synagoge in 1886 werd gefundeerd, zag opnieuw het daglicht. Sinds 1996 is in het complex het kleinschalige muziekcentrum De Toonzaal gehuisvest.