 |
Auteur: Ed Hupkens Met dank aan de Kring Vrienden van 's-Hertogenbosch |
Het pand De Wereld aan de Peperstraat 15, datering is onbekend. Foto: Erfgoed ’s-Hertogenbosch nr. 0078076
Sinds oktober 1965 is het grote pand aan de Peperstraat 15, met huisnaam De Wereld, een rijksmonument. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed omschreef het complex ooit als een ‘deftig hoog pand’. Volgens een koopakte was het gebouw in 1704 ‘eene schoone welstaende huysinge, erve, leedige plaetse, aghterhuys, hoff en nieuw somerhuys’. Uit een verkoop in 1724 blijkt het naast een woonhuis tevens brouwerij en bierhuis te zijn geweest. Het perceel eindigde aan de achterkant in de Verwersstraat, waar zich nog twee bierhuizen bevonden. In 1774 verbouwde de Bossche stadsarchitect Willem Hubert het geheel, in opdracht van de advocaat Antonie van Heeswijk. Het is een van de meest aanzienlijke en zonder twijfel het hoogste gebouw in de Peperstraat. Sinds 1970 zijn de in 1949 gefuseerde sociëteiten Amicitia en De Zwarte Arend in De Wereld gehuisvest.
Het pand is een goed voorbeeld van een Bossche patriciërswoning van het einde van de 18e eeuw. Het is symmetrisch, sober en toch harmonieus van verhoudingen. Met rechts een suite (nu vóór biljartkamer en achter ‘haardkamer’ van de sociëteit), en links bestuurskamer, trappenhuis en keuken. Plaatselijk is het voorzien van fraaie ornamenten in Lodewijk XVI-stijl. Het is een van de weinige Bossche panden met eigen stoeppalen met hek en een privéstoep. Achterin de tuin staat een 19e-eeuws dienstgebouw, waarschijnlijk het koetshuis. Verder valt de door klassieke zuilen geschraagde loggia op, ook wel stoa genoemd. In de tuin zelf bevindt zich het origineel van de zwarte arend op het pand Markt 11.
In het bovenlicht, het venster boven de voordeur, is een figuur uit de Griekse mythologie afgebeeld. Het is Atlas die volgens de klassieken de wereldbol op zijn schouder droeg. Al begin 18e eeuw is de huisnaam ‘De Wereld’. De voorgevel heeft een kroonlijst met eier- en tandlijst, hardstenen omlijstingen van de ingangstravee (festoenen) en vensters, en een iets vooruitspringend middenstuk. De voorgevel vertelt nog iets uit de tijden van wateroverlast. Bij de ingang zit een kleine gedenksteen met de tekst: 18 maart 1876, met daarbij een streep die aangeeft hoe hoog het water toen in de Peperstraat heeft gestaan. Achter de voordeur bevindt zich een lange, brede, met marmer belegde gang. Opvallend zijn de houten lambrisering, de in klassieke motieven gestuukte ornamenten (Lodewijk XVI), en de gebogen deurstijlen.