 |
Auteur: Ed Hupkens Met dank aan de Kring Vrienden van 's-Hertogenbosch |
Schilderij van Daniël Nederveen (1811-1891) van het refugiehuis Mariënhage Woensel. Ca 1840. Foto: Erfgoed ’s-Hertogenbosch nr. 0068994
Het voormalige refugiehuis van de abdij Mariënhage (Achter de Tolbrug 11) is sinds 1965 een rijksmonument. Een refugiehuis was een plaats waar kloosterlingen van buiten ’s-Hertogenbosch in roerige tijden een veilig toevluchtsoord hadden. Ook op doorreis en bij het zaken doen in de stad hadden monniken een tehuis om te overnachten en maaltijden te gebruiken.
Op een groot kavel aan de overzijde van de inmiddels gedempte Marktstroom, werd in de 15e eeuw een lang en smal pand gebouwd. Via een inpandige poort, die aansloot op de brug over de Binnendieze, stond het gebouw in verbinding met de Ruische Poort. In de jaren 1540 tot 1550 is het complex verlengd en is er een dwarsvleugel met traptoren aangebouwd. De toren is in baksteen uitgevoerd, met natuurstenen banden en blokken, waarin twee kleine korfboogvensters met in de sluiting een portretbuste. Het onderste deel van de trap is van zwarte Belgische kalksteen, het bovenste deel is een eikenhouten spiltrap. Een in het oog springend element van de traptoren is de wapensteen, die de voormalige buitentoegang siert. Op de steen is het wapen van keizer Karel V gebeeldhouwd, de dubbelkoppige adelaar, met de zuilen van Hercules en zijn wapenspreuk ‘plus oultre’. Dit devies is de verfranste versie van ‘plus ultra’, hetgeen ‘steeds verder’ betekent. De wapensteen diende als sauvegarde, een vrijwaring voor plundering of brandschatting. De zeskantige traptoren is verder versierd met beeldhouwwerk in mergel met vroegrenaissance vormgeving.
Het pand bezit bijzondere kapconstructies uit de 16e eeuw. Ook de balklagen dateren uit dezelfde periode. Ze zijn voorzien van geprofileerde sleutelstukken en consoles. Het pand heeft enkele grote kelders. Deze waren van buitenaf en via de traptoren toegankelijk. Aan de brede zijvleugel is later een smallere vleugel aangebouwd.
In 1581, bij de belegering van Eindhoven, werd het augustijnenklooster Mariënhage in Woensel platgebrand. De kloosterlingen vestigden zich in Den Bosch. Tussen 1593 en 1629 was het refugiehuis in hun bezit. Tussen 1654 en 1700 was het pand in bezit van Johan Ruysch, naar wie de Ruische Poort is vernoemd.
In 1747 kwam het gebouw in bezit van de priester Lambertus Hoeks. Hij bestemde het voormalige refugiehuis tot pastorie van de Sint-Pieterskerk. Bijna 130 jaar hebben kerk en pastorie dienst gedaan. September 1982 werd de Sint-Pieter gesloopt. De pastorie werd later verkocht aan de Van Lanschotbank.